بررسی کارکرد تکنیک تغییر بیان در ترجمه پنج جزء پایانی قرآن کریم (موردپژوهی ترجمه‌های محمدعلی کوشا و نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی)

نوع مقاله : علمی پژوهشی(عادی)

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

10.22059/jflr.2024.373889.1114

چکیده

یکی از الگوهای مطرح در نقد و ارزیابی ترجمه، الگوی وینه و داربلنه است. این دو زبان‌شناس با مصادیقی از دو زبان فرانسه و انگلیسی، تکنیک‌هایی را برای ترجمه‌ معرفی‌کردند که بعدها قابلیت تعمیم و تطبیق در متون مختلف را پیدا کرد؛ تکنیک‌های متنوعی که ذیل دو روش مستقیم و غیرمستقیم ترجمه قرار می‌گیرند. تغییر بیان یکی از تکنیک‌های غیرمستقیم ترجمه است که در آن مترجم با تغییر زاویه دید یا تغییر دیدگاه به بازآفرینی متن مبدأ در زبان مقصد می‌پردازد. رایج‌ترین مصادیق این تکنیک را می‌توان در تبدیل وجه مثبت به منفی، تبدیل وجه مجهول به معلوم، تصریح‌سازی کنایه، تصریح‌سازی استعاره و علاقه‌های مجاز مرسل جست‌وجو کرد. مترجمان قرآن با اتکا به دانش بلاغی خود، انواع مختلفی از این مصادیق را در ترجمه‌های خود بکار می‌گیرند. جستار حاضر با هدف شناسایی مفاهیم نهفته در ترجمه برخی واژگان، ضمن تبیین این تکنیک از دیدگاه وینه و داربلنه، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد مقابله‌ای نحوۀ‌ بهره‌گیری نعمت‌الله صالحی‌نجف‌آبادی و محمدعلی کوشا از آن را در ترجمۀ پنج جزء پایانی قرآن کریم واکاوی نموده و با مقایسه کیفیت دو ترجمه و به تبع آن میزان مقبولیت آنها نزد مخاطب فارسی‌زبان، بدین نتیجه رسیده‌است که دو مترجم در بیشتر موارد با عنایت به وجوه بلاغی واژگان، در راستای انتقال دقیق پیام متن مبدأ و اثرگذاری مطلوب نزد خواننده، به نحوی شایسته از این تکنیک بهره‌ برده‌اند. در میان انواع تغییر بیان، تصریح‌سازی کنایه بیشترین و تبدیل مثبت به منفی، کمترین بسامد را در دو ترجمه دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Function of Modulation in the Translation of the last five parts of Holy Quran (Case study of Translations by Mohammad Ali Koosha and Nematollah Salehi Najafabadi)

نویسندگان [English]

  • Reza Pashazadeh
  • Sedigheh Zoodranj
Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Humanities, Bu - Ali Sina University, Hamadan, Iran
چکیده [English]

The Vinay and Darbelnet's model is one of the prominent models in the criticism and evaluation of translation. These linguists by examples from French and English, introduced techniques for translation that later could be generalized to different texts. Various techniques that fall under direct and indirect methods of translation. Modulation is one of indirect techniques of translation which a translator tries to recreate the source text in the destination language by changing the point of view. most common examples of this technique are in transformation of positive into negative, transformation of passive into active, clarification of irony, clarification of metaphor, and synecdoche. translators of the Quran, relying on their rhetorical knowledge, use different types of these examples. The present research explores how Salehi Najafabadi and Koosha employed this technique in translation of the last five parts of the Holy Quran aiming at identifying the concepts hidden in the translation of some words, while explaining this technique from Vinay and Darbelnet's perspective by descriptive-analytical method and with a confrontational approach and comparing the quality of two translations and their acceptability among the Persian-speaking audience, is concluded that the two translators have properly used this technique in most cases taking into consideration the rhetorical aspects of the words so as to accurately convey the message of the source text and have a favorable effect on the reader. Among the types of modulation, clarification of irony and transformation of positive to negative have the highest and lowest frequencies in the two translations, respectively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Translation of the Holy Quran
  • Vinay and Darbelnet
  • Modulation
  • Nematollah Salehi Najafabadi
  • Mohammad Ali Koosha
قرآن کریم
آلوسی، سّید محمود (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن الجوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی (1422ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.
اسلامی، همایون و فارسیان، محمدرضا (1397)، «بررسی کارآمدی فنون هفت­گانه سبک­شناسی تطبیقی در چارچوب ترجمه ادبی (مطالعه موردی: خانواده تیبو)». مجله نقد زبان و ادبیات خارجی، 20، 49 - 33.
البابرتی، أکمل­الدین محمد (1983). شرح التلخیص. تحقیق محمد مصطفی رمضان صوفیه. الطبعة الأولی، طرابلس: المنشأة العامة للنشر و التوزیع و الإعلان.
بغوی، حسین بن مسعود (1420ق). معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق عبدالرزاق المهدی. چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیوض منور، إنعام (1992). الأسالیب التقنیة للترجمة دراسة نقدیة مقارنة لأسالیب الترجمة من منظور فینی و داربلنی (1958) و تطبیقاتها علی ترجمات کتاب «النبی» لجبران خلیل جبران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. به راهنمایی حمدان حجاجی. الجزائر: دانشگاه الجزائر، دانشکده ترجمه.
پاشازاده، رضا؛ زودرنج، صدیقه و سعیداوی، علی (1401). «کاربست الگوی وینه و داربلنه در ترجمۀ قرآن کریم (بررسی موردی ترجمه‌های نعمت‌الله صالحی‌نجف‌آبادی، محمدعلی کوشا و کریم زمانی)»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 19، 235 - 197.
حیدری، حمیدرضا (1398). «تغییر بیان و فاخرگویی در ترجمه از فارسی به عربی بر اساس نظریه­ وینه و داربلنه». پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 20، 216 - 197.
Doi:https://doi.org/10.22054/rctall.2019.42159.1391
خزاعی‌فر، علی (1399). «تکنیک­های هفت­گانه ترجمه(2)». فصلنامه مترجم، 4، 42 -37.
خزاعی‌فر، علی (1377). «تغییر بیان در ترجمه». فصلنامه مترجم، 27، 11-3.
رضوا‌ن طلب، زینب و کرد یزدی، سیمین (1402). «بررسی ترجمۀ‌ الهام دارچینیان از رمان «من او را دوست داشتم» نوشته آنا گاوالدا براساس نظریه وینه و داربلنه». پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، 13(1)، 156-145. Doi: 10.22059/JFLR.2022.344942.964
زارع برمی، مرتضی و فاضلی، سیده لیلا (1400). «ترجمه اصطلاحات از نظریه تا تطبیق: مطالعه موردی ضرب‌المثل­های عربی خوزستان»، مجلة الجمعیة الایرانیة للغة العربیة و آدابها، 60، 76 - 53.
زمانی، کریم (1397). ترجمۀ روشنگر قرآن کریم. چاپ پنجم، تهران: علمی.
صالحی نجف­آبادی، نعمت­الله (1398). ترجمۀ قرآن کریم. چاپ دوم، تهران: کویر.
طباطبایی، سید محمد حسین (1374ش). تفسیر المیزان. ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
غفاری، سولماز (1401). بررسی مقابله­ای ترجمه ابن­عربشاه از مرزبان­نامه بر اساس الگوی وینه و داربلنه. رساله دکتری. به راهنمایی سید مهدی مسبوق. همدان: دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
فاست، پیتر (1397). ترجمه و زبان؛ تبیینی بر پایه نظریه‌های زبان‌شناسی. ترجمه راحله گندمکار، تهران: علمی.
فرحزاد، فرزانه (1390). «نقد ترجمه: ارائه مدلی سه‌وجهی». مجله پژوهش­نامه، 9، 48 ـ 29.
کوشا، محمدعلی (1401). ترجمۀ قرآن کریم. چاپ اول، تهران: نشر نی.
کوشا، محمدعلی (1394). «ترجمه‌ای دقیق از قرآن کریم». فصلنامه نقد کتاب، 2، 28 5.  
ماندی، جرمی (1391ش). معرفی مطالعات ترجمه؛ نظریه­ها و کاربردها. ترجمۀ علی بهرامی و زینب تاجیک، تهران: راهنما.
مدرسی، سید محمدتقی (1377). تفسیر هدایت. چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
هاشمی، احمد (1999). جواهر البلاغه فی المعانی و البیان والبدیع. ضبط و تدقیق و توثیق یوسف الصمیلی، الطبعة الأولی، بیروت: المکتبة المصریة.
ولی‌پور، علیرضا و قریشی، شکوه (1394). مقایسه و تطبیق ساختارهای گرامری در ترجمه‌های روسی قرآن بر مبنای آیه‌هایی از سوره‌های قرآن کریم. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، 5(1)، 17-5.
 -Jean- Paul Vinay, Jean Darbelnet (1995) Comparative Stylistics of French and English A methodology for translation. John Benjamins Publishing Company. Amsterdam / Philadelphia.