رویکردی جامعه‌شناختی به نمود جنسیت مترجم در ترجمه‌های فارسی رمان «الأسود یلیق بک»

نوع مقاله : علمی پژوهشی(عادی)

نویسندگان

گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه کاشان،‌کاشان، ایران

10.22059/jflr.2025.380967.1147

چکیده

وجود زبان زنانه از دیرباز موردتوجه زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان بوده است و مطالعاتی چند در این زمینه صورت گرفته است. در این راستا، این پژوهش از نوع تحلیل محتوای قیاسی کیفی با هدف بررسی نمود جنسیت مترجم در ترجمة رمان «الأسود یلیق بک» از احلام مستغانمی ‌انجام شده است. برای انجام این پژوهش، ترجمه‌های موجود این رمان از یک مترجم مرد و یک مترجم زن انتخاب شد. به‌منظور کدگذاری داده‌ها، با توجه به ویژگی‌های منتسب به زبان زنان توسط لیکاف کتابچه‌ی کدگذاری (codebook) تهیه شد و دو متخصص به‌طور مستقل متن را کدگذاری کردند و مصداق‌ها را در یکی از پنج دسته واژگان متعلق به حوزة زنان، کاربرد تأکید، ذکر جزئیات، گفتار مؤدبانه و کاربرد واژگان و تعابیر زنانه قرار دادند. نتایج نشان داد که همة ویژگی‌های منتسب به زبان زنانه در گفتار مترجم زن کاربرد ندارد و از این میان نمود گفتار مؤدبانه و تعابیر زنانه در کلام مترجم مرد بارز‌تر بود. کاربرد وجوه عاطفی نیز یکی دیگر از ویژگی‌های منتسب به زبان زنانه بود که در کلام مترجم مرد یافت شد. بنابراین، ویژگی‌های زبان زنانه جهان‌شمول و کلی نیستند. نهایتاً یافته‌ها از منظر رویکرد جامعه‌شناختی و با در نظرگرفتن مفهوم نقش‌های اجتماعی و تمرکز بر جنسیت به‌عنوان امری متأثر از مؤلفه‌های اجتماعی و فرهنگی بررسی شدند. به‌علاوه، یافته‌ها از منظر رویکرد ساخت‌گرایی اجتماعی و مفهوم جنسیت به‌عنوان یک ساختة اجتماعی تبیین شدند. یافته‌های این مطالعه می‌تواند به درک عمیق‌تری از جنسیت به عنوان مفهومی فرهنگی و پویا کمک کند و نسبت به سوگیری‌های جنسیتی آگاهی ایجاد کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Sociological Approach to the Manifestation of Gender in the Persian Translations of the Arabic Novel 'Al-Aswad Yaliq Bik'

نویسندگان [English]

  • Melika Afruz
  • Ali Bashiri
  • Zohreh Gharaei
of Arabic Language and Literature, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, University of Kashan, Kashan, Iran..
چکیده [English]

The existence of women’s language has long been a focus of attention for linguists and sociologists, leading to several studies in this area. In this context, the present qualitative and descriptive-analytical study aims to investigate the manifestation of the translator's gender in the translation of the Arabic novel "Al-Aswad Yaliq Bik" by Ahlam Mostaghanemi. In doing so, the existing translations of the novel by a female translator, Maryam Akbari (2018), and a male translator, Mohammad Hamadi (2022), were selected, and the linguistic features of women’s language in these translations were extracted. Ultimately, the samples were analyzed based on Lakoff's features enumerated for women’s language comprising the five categories of the vocabulary related to women's domains, the use of emphasis, articulation of details, polite discourse, and feminine vocabulary and expressions. The results showed that not all features attributed to feminine language were evident in the speech of the female translator; among these, the aspects of polite discourse and feminine expressions were more salient in the language of the male translator. The use of emotional tone was another characteristic attributed to female language that was found in the words of the male translator. Therefore, the features attributed to women’s language are neither universal nor general. The findings were examined from a sociological perspective, considering the concept of social roles and focusing on gender as an element influenced by social and cultural factors. Additionally, the results were interpreted through the lens of social constructivism, viewing gender as a social construct.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Women’s language
  • Lakoff’s features of women’s language
  • translator’s gender
  • social constructivism
  • Novel '؛ Al-Aswad Yaliq Bik'
آذرنوش، آذرتاش. (1391).  فرهنگ معاصر عربی- فارسی. تهران: نشر نی.
اعطارشرقی، نوید.، و نوروزعلیائی، فائزه. (1399). بررسی تطبیقی مطالعات سبک نوشتار زنانه و تأثیر جنسیت بر ترجمه و تألیف در ایران. جستارهای زبانی، 2، 185-230. http://lrr.modares.ac.ir/article-14-43023-fa.html
إیجلتون، تری. (1986). المارکسیة والنقد الأدبی. ترجمۀ ج. عصفور. بیروت: دار قرطبة للطباعة والنشر، الدار البیضاء.
باطنی، محمد رضا. (1370). همبستگی زبان و اجتماع: مسائل زبان­شناسی نوین. تهران: آگاه.
برهومة، عیسی. (2002).  اللغة والجنس. عمان: دارالشروق.
خلیل نژاد اصل، غریب.، یگانی، مصطفی.، وصدرالدینی، اردشیر. (1403). نقد وبررسی سنت نوشتاری زنانه در سه رمان هدی برکات بر پایة مؤلفة زیست­شناختی الین شوالتر. مجلة الجمعیة الإیرانیة للغة العربیة وآدابها، 7، 220-197. https://doi.org/10.22034/iaall.2023.403100.2812
رحیمی، رویا.، سلامت، لطیفه.، و خیالی خطیبی، احمد. (۱۴۰۲). مؤلفه‌های شاخص واژگانی در رویکرد لیکاف در رمان‌های شیوا ارسطویی و سیمین دانشور با تأکید بر دشواژه‌ها، رنگ‌واژه‌ها و سوگندواژه‌ها. پژوهش‌نامه زبان عربی، ۳، 122-91. https://doi.org/10.22054/jrll.2023.75370.1047
رضوانی، وجیهه. (۱۳۹۹). بازتاب فرهنگی هویت زنانه در ضرب المثل‌های زبان فارسی و روسی. پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی، ۱۰، 799-788. https://doi.org/10.22059/jflr.2021.315696.787
رمضانی، ر. (2012). تجلیات النظریة النسویة فی ترجمة الأدب النسوی، فوضی الحواس لأحلام مستغانمی دراسة تطبیقیة. رسالة الماجستیر فی الترجمة لجامعة السانیا- وهران.
روان­شاد، فاطمه.، و افضلی، فرشته. (1401). نمود مشخصه­های زنانه­نویسی در رمان الأسود یلیق بک احلام مستغانمی بر پایة سبک­شناسی فمینیستی سارا میلز. ادب عربی، 2، 128- 109. https://doi.org/10.22059/jalit.2021.321897.612377
زندرحیمی، مینا و آخوندی، الهه. (1400). بررسی تأثیر جنسیت و ایدئولوژی مترجم در ترجمة حکمت­ها، خطبه­ها و نامه­های مرتبط با زنان در نهج­البلاغه. دو فصلنامة علمی -پژوهشی مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 15، 301- 339. http://qhts.modares.ac.ir/article-10-48912-fa.html
سرایلو، زینب. (۱۳۹۶). بررسی تطبیقی سبک زنانه در آثار داستانی غادة السمان و زویا پیرزاد. «پایان‌نامه کارشناسی ارشد» زبان و ادبیات عربی دانشگاه محقق اردبیلی.
شریفی­فر، مسعود.، و زند، فاطمه. (1392). تأثیر زبان زنانه و نگرش­های فرهنگی- جنسیتی بر ترجمه. فصلنامه مطالعات زبان و ترجمه، 3، 142-165.
عمر، احمد مختار. (۱۹۹6). اللغة واختلاف الجنسین. بیروت: عالم الکتب.
غلامی، سنا.، جرفی، محمد.، اناری بزچلویی، ابراهیم.، و مختاری، قاسم. (1401).  نقد و تحلیل سنت نوشتاری زنانه در چهار رمان زنانه الجزایری بر نظریه الین شوالتر. ادب عربی، 3، 48-28. https://doi.org/10.22059/jalit.2021.325356.612402
فتوحی، محمود. (۱۳۹0). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
فرید، زهرا.، و رستم­پور ملکی، رقیه. (1401). زبان زنانه در رمان طیور أیلول، امیلی نصرالله بر اساس نظریة لیکاف. دوفصلنامة روایت­شناسی، 11، 372-337. https://doi.org/10.22034/jlc.2021.133813
قرائی، زهره.، و حسینی­نسب، حدیث. (1401). موردپژوهی گرایش­های بینامتنی در بازترجمه­ها بر اساس روابط قرابت و تعارض. پژوهش­های زبانشناختی در زبان­های خارجی، 12، 535-515. https://doi.org/10.22059/jflr.2022.345668.967
لیکاف، رابین. (1399).  زبان و جایگاه زن. ترجمۀ م. خدادادی و ی. پوراسماعیل. تهران: انتشارات نگاه.
محمدی، اویس. (1399). بررسی تغییر زبان زنانه در ترجمة شعرهای غادۀ السمان به فارسی، مطالعة موردی: دو ترجمة «غم­نامه­ای برای یاسمن­ها» و «علیه تو اعلان عشق می­دهم» از عبدالحسین فرزاد. پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 23، 118-91. https://doi.org/10.22054/rctall.2020.52293.1472
مستغانمی، احلام. (2012).  الأسود یلیق بک. بیروت: نوفل.
----------- . (1397). سیاه برازندة توست. ترجمۀ م. اکبری. تهران: نیلوفر.
----------- . (1401). مشکی برازندة توست. ترجمۀ م. حمادی. تهران: هیرمند.
هادی‌پور، هدی.، و بهرامی نظرآبادی، نجمه. (۱۳۹۶). زبان زنانه و ترجمه: مطالعه موردی کاغذ دیواری زرد. پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی، ۲، ۶۰۲- ۵۸۹. https://doi.org/10.22059/jflr.2017.237363.358
 
References
Berg, B. L., & Lune, H. (2017). Qualitative research methods for social sciences (9th ed.). Pearson. https://indianapublications.com/Journals/IJHSS
Coates, J. (2013). Women, men and language: A sociolinguistic account of sex difference in language. Longman. https://doi.org/10.4324/9781315645612
Creswell, J. W., & Creswell, J.D. (2023). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches (6th ed.). Sage Publications. https://spada.uns.ac.id/pluginfile.php/510378/mod_resource/content/1/creswell.pdf
Guest, G., MacQueen, K.M., & Namey, E.E. (2012). Applied thematic analysis. Sage Publications. https://dx.doi.org/10.4135/9781483384436
Hermans, T. (1996). The translator’s voice in translated narrative. Target: International Journal of Translation Studies, 8(1), 23-48. https://doi.org/10.1075/target.8.1.03her
Holmes, J. (1996). Sex and language. In H. Gobel, P.H. Nelde, Z. Stary, & W. Wolck (Eds.), Contact linguistics: An international handbook (pp. 720-725). De Gruyter. https://www.researchgate.net/publication/354605139_Language_contact_an_international_handbook_Volume_1
Jespersen, O. (1922). The Woman. In O. Jespersen (Ed.), Language: Its nature, development and origin (pp. 237-254). Allen and Unwin. https://pure.mpg.de/rest/items/item_2350913_3/component/file_2350912/content
Lakoff, R. (1975). Language and woman’s place. Language in Society, 1(2), 45-80. https://home.cc.umanitoba.ca/~rosenn/papers/Lakoff.pdf
 Talbot, M. (2019). Language and gender (3rd ed.). Polity. https://www.amazon.com/Language-Gender-Mary-Talbot/dp/150953010X
Tannen, D. (1994). You just don’t understand: Women and men in conversation. Ballantine Books. https://www.amazon.com/You-Just-Dont-Understand-Conversation/dp/0060959622
von Flotow, L. (2010). Gender in translation. In Y. Gambier, & Doorslaer, L.V. (Eds.), Handbook of Translation Studies (pp. 129-133). Benjamins. https://doi.org/10.1075/hts.1.gen1